ODDA’nın açılımı nedir?
ODDA, Otizm Davranış Değerlendirme Aracı’nın kısaltılmış adıdır.
ODDA’yı kimler geliştirmiştir?
ODDA’yı, Erken Müdahale Uzmanı Prof. Dr. İbrahim H. DİKEN, Dil ve Konuşma Terapisti Prof. Dr. Özlem DİKEN ve Bebek, Çocuk ve Ergen Psikiyatristi Doç. Dr. Ümit IŞIK geliştirmiştir. ODDA'nın standardizasyon sürecinde ölçme ve değerlendirme uzmanları Doç. Dr. Murat Doğan Şahin ve Dr. Öğr. Üyesi Sungur Gürel'den destek alınmıştır.
ODDA hangi amaçlar için kullanılabilir?
ODDA, aşağıdaki amaçlar için kullanılabilecek geçerlik ve güvenirliği kanıtlanmış bir ölçektir:
1-TARAMA: ODDA henüz otizm tanısı almamış ama otizm tanısı alma riski olan çocuklar ya da bireylerin ebeveynleri, yakın tanıyanları ya da eğitimci ve uzmanları tarafından otizm riski olup olmadığı ortaya koymak ve tıbbi tanı için tıp profesyonellerine yönlendirmede kullanılabilir.
2-TANILAMA: ODDA tıbbi tanı koyma yetkisi olan tıp profesyonelleri tarafından tanı koyma sürecinde karar vermes sürecine yardımcı olmak amacıyla kullanılabilir.
3-ARAŞTIRMA: ODDA bilimsel araştırmalarda otizm tanılı çocukların tanısının geçerliğini ortaya koymada, otizmi karakterize eden davranışlar ile çocuk/birey ve onunla ilgili diğer değişkenler arasında ilişkilere bakma ya da yapılan bir müdahalenin otizm davranışları üzerindeki etkisini ortaya koyma amacıyla kullanılabilir.
4-MÜDAHALEYİ PLANLAMA: ODDA otizm tanılı çocukta müdahale sürecinde çalışılacak otizme özgü hangi davranışlara odaklanacağını planlamada kullanılabilir.
5- MÜDAHALENİN ETKİSİNİ BİREYSEL DEĞERLENDİRME: Belli aralıklarla uygulanarak ODDA çocuğa/bireye uygulanan müdahalenin etkisini ortaya koymak amacıyla uygulanabilir. Belli aralıklar çocuğa/bireye uygulanacak müdahalenin yoğunluğuna göre (1 ay, 3 ay, 6 ay, 1 yıl gibi) değişebilir.
6-MÜDAHALENİN ETKİSİNİ KURUMSAL DEĞERLENDİRME: Otizmli çocuklarla çalışan kurumlarda belli aralıklarla uygulanarak ODDA çocuğa/bireye uygulanan müdahalenin etkisini kurumsal olarak ortaya koymak amacıyla uygulanabilir. Belli aralıklar çocuğa/bireye uygulanacak müdahalenin yoğunluğuna göre (1 ay, 3 ay, 6 ay, 1 yıl gibi) değişebilir.
ODDA’da hangi illerden katılımcılar yer almaktadır?
ODDA, Ankara, Antalya, Bilecik, Bursa, Diyarbakır, Eskişehir, İstanbul, İzmir, Konya, Manisa, Mardin, Mersin, Muğla ve Şanlıurfa’da ikamet eden Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) tanılı çocukları olan ebeveynler ve/veya OSB olan çocuklarla çalışan eğitimci/uzmanlardan veriler toplanarak geliştirilmiştir.
ODDA hangi yaş gruplarını kapsamaktadır?
ODDA, OSB gösterme riski olan ya da tanılı 3 (36 ay) ve 24 (288 ay) yaş arasındaki bireyleri kapsamaktadır. Geliştirilme çalışmasına katılan bireylerin yaş ortalaması 89 ay iken standart sapması 44.7’dir.
ODDA’nın geliştirilme çalışması kaç katılımcı ile gerçekleştirilmiştir?
ODDA’nın Türkiye standardizasyonuna ilişkin geliştirilme çalışmasında (geçerlik ve güvenirlik çalışmalarında)1275 ebeveyn ve/veya eğitimci/uzman tarafından 1188’i OSB tanılı çocuk/birey olmak üzere 42’si Zihinsel Yetersizlik (Down Sendromu) ve 45’i İşitme Yetersizliği olan çocuk/birey yer almıştır.
ODDA’da kaç madde bulunmaktadır?
ODDA’da 4 alt ölçek yer alan toplam 36 madde bulunmaktadır. ODDA’nın alt ölçekleri ve madde sayıları aşağıda verilmiştir
Alt Ölçek 1: Sınırlı Tekrarlayıcı Davranışlar & Duyusal Hassasiyet (STD)- 9 madde
Alt Ölçek 2: Sosyal Etkileşim (SE)- 14 madde
Alt Ölçek 3: Sosyal İletişim (SI)- 5 madde
Alt Ölçek 4: Gelişimsel Olmayan Konuşma (GOK)- 8 madde
ODDA ne tür bir ölçektir?
ODDA değerlendirilmesi yapılacak olan OSB tanılı ya da risk altında olduğu düşünülen birey için onu davranışlarını tanımlayacak ya da kodlayacak derecede tanıyan bireyler tarafından doldurulan bildirime dayalı bir derecelendirme ölçeğidir.
ODDA’da değerlendirilen bireyi tanıyan kişinin 3’lü bir derecelendirme ile ölçekte verilen davranışları puanlamaları talep. edilmektedir. 3’lü derecelendirmenin ne anlama geldiği aşağıdaki verilmiştir
0 Hiç sergilemez -Birey bu davranışı gün içinde hiç sergilemez.
1 Nadiren/Bazen sergiler- Birey bu davranışı gün içinde 2-3 defa sergiler.
2 Sıklıkla sergiler- Birey bu davranışı gün içinde 4 ve daha fazla defa sergiler.
Katılımcıların yaşı ile ODDA puanları arasında bir ilişki var mıdır?
Norm puanlarının belirlenmesinin öncesinde, katılımcıların yaşları ve cinsiyetlerinin norm puanlar için yordayıcı-açımlayıcı bir değişken olarak alınıp alınmayacağı belirlenmelidir. Özellikle yaş değişkeninin ölçek puanlarıyla istatistiksel olarak manidar ve yüksek bir ilişki göstermesi durumunda “continious norming”den yararlanılabilmektedir. Bu nedenle öncelikle bireylerin ay cinsinden yaşları ile ODDA toplam puanları ve alt test puanları arasındaki pearson momentler çarpımı korelasyon katsayısı hesaplanmıştır. Korelasyon katsayıları, veriyi toplayanın ebeveyn ya da eğitimci/uzman olması durumuna göre ayrı ayrı elde edilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre hem ebeveyn hem de eğitimci/uzman verisinde, ODDA toplam puanı ile yaş arasında anlamlı bir ilişki olmadığı görülmektedir. Benzer şekilde alt boyutlardan STD, SE ve Sİ ile yaş arasındaki ilişki hem ebeveyn hem de eğitimci/uzman verisinde çok düşük ve istatistiksel olarak manidar değildir. Yalnızca GOK ile yaş arasındaki ilişki, iki veri setinde de istatistiksel olarak anlamlıdır; ancak bu korelasyon değerleri oldukça düşüktür.
Katılımcıların cinsiyeti ile ODDA puanları arasında bir ilişki var mıdır?
Ölçekten elde edilen puanların cinsiyete göre farklılaşma durumu Welch testi ile incelenmiştir. Welch testi sonuçları incelendiğinde, ölçekten elde edilen toplam ve alt puanların hem ebeveyn hem de Eğitimci/Uzman verisinde cinsiyete göre istatistiksel olarak anlamlı bir fark göstermediği görülmüştür.
Toplam 9 maddeden oluşur ve sınırlı tekrarlayıcı davranışlar & duyusal hassasiyeti ölçer.
Toplam 14 maddeden oluşur ve sosyal etkileşimi ölçer.
Toplam 5 maddeden oluşur ve sosyal iletişimi ölçer.
Toplam 8 maddeden oluşur ve gelişimsel olmayan konuşmayı ölçer.
ODDA’da 4 alt ölçek yer alan toplam 36 madde bulunmaktadır. ODDA’nın alt ölçekleri ve madde sayıları yanda verilmiştir.
Örnek maddeler:
ALT ÖLÇEK 1: SINIRLI, TEKRARLAYICI DAVRANIŞLAR & DUYUSAL HASSASİYET (STD)
Madde 1: Yalnız kaldığında zamanının büyük kısmını tekrarlayıcı ve sınırlayıcı davranışlarla geçirir.
Açıklama: Örneğin; amaçsızca yanlara ya da öne-arkaya sallanır, çoğunlukla göz hizasında ellerini kıvırır, parmak şıklatır, kafasına ya da vücuduna tekrarlayan şekilde vurur, amaçsızca el sallar, amaçsızca el çırpar, kendi etrafında döner vb. davranışlar sergiler.
Madde 2: Belirli nesnelere ya da oyuncaklara takıntılı düzeyde sabit ilgi gösterir.
Açıklama: Örneğin; parlak bir cisim, kokulu silgi, dönen bir materyal, kadife bir kumaş, oyuncak arabaya ya da oyuncağın bir parçasına aşırı ilgi (elinde ya da cebinde taşıma, sürekli aynı şey ile ilgilenme isteği) gösterir.
Madde 6: Yenilemeyen nesneleri koklar, tadar, emer ya da yemeye çalışır.
Açıklama: Örneğin; insan eli, oyuncaklar ve kitaplar, kokulu silgi, kumaş, saç gibi nesneleri koklar, tadar, emer ya da yemeye çalışır.
Madde 7: Duyusal girdilere alışılmadık tepkiler verir.
Açıklama: Örneğin acıya/ısıya/soğuğa/bazı seslere/doku ya da yüzeylere farklı tepkiler verir. Belli nesneleri aşırı koklar, dokunur. Işıklara, seslere, dönen nesnelere büyülenmiş gibi ya da çok rahatsız olmuş gibi tepkiler (kulaklarını kapatmak, gözlerini kapatmak, çığlık atmak, duymuyormuş gibi davranmak, kendine vurmak, donakalmak vb.) verir.
ALT ÖLÇEK 2: SOSYAL ETKİLEŞİM (SE)
Madde 10: Göz kontağı kurmaktan kaçınır ya da anlık/kısa süreli göz kontağı kurar.
Açıklama: Kendisiyle iletişim kurmaya çalışan kişinin yüzüne bakmaz, ona baktığında gözlerini başka tarafa çevirir. Göz göze gelmekten kaçınır ya da anlık/kısa süreli göz kontağı kurar.
Madde 14: Bir başkasının dikkatine/ilgisine aldırış etmez, kayıtsız görünür.
Açıklama: Örneğin, dikkatini çekmek için başkasının (akranının, anne-babasının, yetişkinin) yaptığı şeylere (oyuncak gösterme, şımarıklıklar/oyunlar, dil çıkarmak, el-kol hareketleri vb.) aldırış etmez, bu ilgiye ilişkin tepki (gülme, utanma vb.) sergilemez.
Madde 17. Kişilerden daha fazla nesnelere ilgi gösterir.
Açıklama: Örneğin ortamda bulunan kişilerle etkileşim kurmak yerine (sanki yanında kimse yokmuş gibi umursamazca davranarak) ilgi duyduğu nesne ya da oyuncakla zaman geçirir.
Madde 20. Adı söylendiğinde adını söyleyen kişiye bakmaz.
Açıklama: Örneğin, grup içinde veya karşılıklı birebir etkileşim esnasında ara sıra adına tepki vermekle birlikte bu tepkileri tutarsızdır ve çoğu zaman dönüp bakmaz.
ALT ÖLÇEK 3: SOSYAL İLETİŞİM (Sİ)
Madde 24: Argo, mecaz, deyim, atasözü gibi ifadeleri anlamakta zorlanır.
Açıklama: Örneğin “iki ayağım bir pabuca girdi” ifadesini “telaş yapmak yerine iki ayağın bir ayakkabıya girmesi gibi” düşünebilirken, “kafam kazan kadar oldu” cümlesinde “kafayı kazan gibi” düşünebilir, “kafanın büyüdüğünü” düşünebilir ya da “çok açım seni bile yerim” dediğinizde bunun ihtimal dahilinde olduğunu düşünebilir.
Madde 26: Başka insanlarının kendisinden farklı duygu ve düşünceleri olduğunu anlıyormuş gibi görünmez.
Açıklama: Örneğin herkesin dondurma sevmeyebileceğini, bazı insanların ekşi/acı sevebileceğini; bazı insanların kitap okumayı televizyon seyretmeye tercih edebileceğini düşünemez.
ALT ÖLÇEK 4: GELİŞİMSEL OLMAYAN KONUŞMA (GOK)
Madde 29: Sözcük ve ifadeleri anında ya da sonradan tekrar eder.
Açıklama: Örneğin “merhaba nasılsın?” denildiğinde” iyiyim” demek yerine “merhaba nasılsın?” diyerek duyduğu ifadeyi aynen tekrarlar yada durup dururken “çiçek ol” der ya da pazardaki satıcıdan duyduğu ifadeyi, bir film repliğini tekrar eder.
Madde 32: Duygu yansıtmayan düz bir tonla konuşur.
Açıklama: Örneğin heyecanlı, duygusal, şaşırtıcı olsa da konuştuğu konuya duygularını yansıtmadan monoton bir şeklinde tekdüze konuşur, cümlelerinde altını çizmek istediği noktalar için vurgu kullanmaz, soru sorarken soru ezgisi kullanmaz ya da tüm cümleleri soru ezgisi ile kullanır, çok alçak ya da çok yüksek sesle konuşabilir vb.
Madde 36: Yaşıtlarıyla ya da yetişkinlerle sohbet başlatmaz.
Açıklama: Örneğin yaşıtı ya da yetişkin birisine ilgisi, ihtiyacı vb. nedenlerden kaynaklı laf atmaz, sohbet girişiminde bulunmaz.
ODDA’nın yapı geçerliği nasıldır?
ODDA’nın yapı geçerliğine ilişkin kanıtlar faktör analizi sonuçlarına dayalı olarak sunulmuştur. Ölçek taslağı kapsamındaki 36 madde, öncelikli olarak ebeveynlerden elde edilen yanıtlara göre Açımlayıcı Faktör Analizi (AFA)’ne tabi tutulmuştur. AFA sonucunda elde edilen faktör analitik yapıyı test etmek amacıyla ise, eğitimciler/uzmanlar tarafından doldurulan formdan elde edilen veriler kullanılarak Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA) uygulanmıştır. AFA ve DFA uygulamalarında kestirim yöntemi olarak verinin sıralı kategorik yapısına uygun WLSMV (weighted least squares with mean and variance adjusted) yöntemi kullanılmıştır. Boyutların birbiriyle ilişkili olabileceği sayıltısından hareketle AFA’da eğik döndürme metodundan yararlanılmıştır.
Ölçeğin teorik olarak üç boyutlu bir yapı göstermesi beklenmektedir. Buna göre STD boyutunda 9, SE-Sİ boyutunda 19 ve GOK boyutunda 8 madde olacak şeklinde hazırlanmış, son 8 madde sadece konuşmakta olan öğrenciler için doldurulmuştur; bu nedenle konuşamayan öğrenciler için bu 8 maddeye verdikleri yanıt sözkonusu konuşma davranışını gerçekleştirmemek olan 0 olarak kodlanmıştır. 36 maddeye verilen cevaplar arasında kayıp veri oranı .01’dir. Kayıp verilerin bu denli düşük sayıda olmasının yanı sıra kayıp verilerilerin rassal olarak kayıp oldukları değerlendirilmiştir. Katılımcıların diğer maddelere verdikleri cevaplar gözönüne alınarak verinin sıralı kategorik yapısına uygun bir şekilde zincirlenmiş denklemler ile tekli atama yapılmıştır. Tekli atama R programında “mice” paketi (van Burren & Groothuis-Oudshoorn, 2011) kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Kayıp verilerin tekli ataması ile tamamlanan veri seti 336 ebeveyn (AFA için), ve 336 eğitimci/uzman (DFA için) olarak iki gruba ayrılmıştır. AFA ve DFA uygulamaları Mplus 8.3 (Muthen & Muthen, 2017) ile yapılmış, iç tutarlılık değerlerinin raporlanması için ise R (Core Team, 2024)’de tanımlı psych (Revelle, 2024) ve sirt (Robitzsch, 2024) paketlerinden yararlanılmıştır.
Ölçeğin teorik olarak üç boyutlu olması beklenmekle birlikte, AFA uygulaması için 1-5 arasındaki tüm boyutlar için analiz yapılmıştır. Bu analizler sonucunda elde edilen model-veri uyum istatistikleri ile birlikte farklı sayıdaki boyutlarda oluşan yapının teorik olarak açıklanabilirliği de değerlendirilmiştir.
RMSEA ve SRMR istatistiklerinin .05’ten küçük olması iyi model-veri uyumuna, bu değerlerin .05 ile .08 arasında olması ise kabul edilebilir model – veri uyumuna işaret ederken (Hooper et al., 2008; Hu & Bentler, 1999) CFI ve TLI değerlerinin ise .95’ten büyük olması iyi model-veri uyumuna, .90 ile .95 arasında olması ise kabul edilebilir düzeyde model – veri uyumuna işaret eder (Hu & Bentler, 1999; Schumacher & Lomax, 1996). Buna göre bir ve iki boyutlu AFA uygulamaları sonucu elde edilen model veri uyum değerleri oldukça düşüktür. Ölçeğin teorik yapısına uygun olan üç boyutlu çözüm kabul edilebilir model-veri uyumu değerleri gösterirken, dört ve beş boyutlu çözümler için elde edilen değerler iyi model-veri uyumuna işaret etmektedir. Bunun yanında üç boyutlu yapı için maddelerin faktör yükleri altına dağılımları incelenmiş ancak bu dağılımın teorik beklentiyle uyuşmadığı, pek çok binişik madde olduğu ve maddelerin boyutlara dağılımının teorik olarak açıklanabilir olmadığı görülmüştür. Dört ve beş boyutlu yapılar için elde edilen faktör dağılımları incelendiğinde ise, teorik beklentiye en uygun ve açıklanabilir yapının dört boyutlu çözümle elde edilediği değerlendirilmiştir. Buna göre dört boyutlu çözümde teorik olarak bir arada çalışmaları beklenen 9 maddelik STD boyutu ve 8 maddelik GOK boyutu yapılarını korurken, ölçeğin 19 maddelik SE-Sİ bölümünden iki boyut (SE alt boyutu 14 madde ve Sİ alt boyutu 5 madde) elde edildiği görülmüştür. Sonuçta ortaya çıkan dört boyutlu yapının teorik olarak açıklanabilir olduğu sonucuna varılmıştır. 4 boyut ile toplam varyansın %56’sı açıklanabilmektedir.
ODDA’da yer alan 36 maddenin dört boyutta verdiği faktör yükleri Tablo 7’de yer almaktadır. Bir maddenin ilgili boyutla olan ilişkisinin kabul edilebilir düzeyde olması için .40 alt sınırının kullanılması önerilmektedir (Pett ve diğ., 2003). Ölçekte yer alan maddelerden yalnızca biri bu değerin bir miktar altındadır (17. Madde-.37). Bununla birlikte bu faktör yükü yaygın olarak kullanılan alt sınır olan .32 (Tabachnich ve Fidell, 2013) göz önüne alındığında kabul edilebilir düzeydedir. Bir maddenin birden fazla boyutla .32 ve üzerinde ilişki göstermesi durumunda ise maddenin faktör yükünün daha yüksek olduğu boyutta yer almasına karar verilmiş, bu karar verilirken ilgili maddenin farklı boyutlardaki faktör yükleri arasındaki farkın .10 ve üzerinde olmasına dikkat edilmiştir. Bu kıstası da tüm maddelerin sağladığı görülmektedir; tüm maddeler teorik olarak ilişkili olmaları beklenen boyutla en yüksek ilişkiyi göstermektedirler ve söz konusu değer ilişkili oldukları diğer boyutlar altında gösterdikleri faktör yükünden .10 ve daha fazladır. Bu nedenle ölçekte yer alan maddelerin tamamının hem faktör yük değeri hem de teorik olarak ilişkili oldukları boyutlar altında yer almaları nedeniyle nihai formda yer almaları uygun görülmüştür.
Son olarak AFA uygulaması sonucu nihai ölçeğin iç tutarlılık değerleri raporlanmıştır. Buna göre her boyut için Cronbach Alfa (α) Katsayısı ve McDonald Omega (ω) Katsayısı elde edilmiştir. Ölçeğin tamamı için ise Tabakalı Alfa raporlanmıştır.
Elde edilen sonuçlara göre boyutlar bazında elde edilen α katsayılarının .78 – .86, ω katsayılarının ise .84 – .90 arasında değerler aldığı görülmektedir. Ölçeğin tamamı için elde edilen iç tutarlılık değeri ise .91’dir. Bu değerler, ODDA içine elde edilen ölçümlerin iç tutarlılık anlamında güvenirliğinin yüksek olduğu şeklinde yorumlanmıştır.
AFA uygulamasında ODDA’yı ebeveynlerin doldurulmasıyla elde edilen veriler kullanılmıştır. AFA’da elde edilen dört boyutlu yapının doğrulanması amacıyla, DFA’da öğretmenlerden elde edilen 336 gözlem kullanılmıştır. DFA, bir ölçme aracına ilişkin teorik olak beklenen faktör analitik yapının test edilmesi amacıyla kullanılır (Kline, 2011). Bu amaç doğrultusunda AFA’da elde edilen yapı göz önüne alınarak maddelerin ilişki göstermeleri beklenen boyutlar belirlenmiş ve DFA uygulanmıştır. AFA’da olduğu gibi DFA’da da verinin sıralı kategorik yapısına uygun WLSMV kestirim yöntemi kullanılmıştır. Her ne kadar beklenen yapı çok boyutlu olsa da tutumluluk (parismony) prensibi gereği DFA uygulamalarında öncelikle tek boyutluluğun test edilmesi yaygındır. Tek boyutu yapının ardından ilişkili faktörler modeli (dört boyutlu) modelin uyumu test edilmiştir. Son olarak, ölçekten bir toplam puan (overall score) elde etme ihtiyacı olduğundan, ikinci derecen DFA uygulanmış ve bu yapının uyumu da raporlanmıştır. DFA kapsamında uyumu test edilen bu üç yapıya ilişkin model-veri uyum değerleri sunulmuştur. Değerler incelendiğinde, tek boyutlu yapının model-veri uyumunun çok düşük olduğu görülmektedir. Ölçeğin teorik olarak beklenen dört boyutlu yapısı için ise elde edilen değerler SRMR için kabul edilebilir, diğerleri için ise iyi uyuma işaret etmektedirler. Son olarak ikinci dereceden DFA modelinin uyumu incelenmiş, uyum istatistiklerinin dört boyutlu yapı için elde edilenlerden çok az daha iyi olduğu görülmüştür. Bir başka ifadeyle hem dört boyutlu ilişkili faktörler modeli, hem de ikinci dereceden DFA modeli veriye oldukça iyi uyum göstermiştir. İkinci derecede dört boyutlu ilişkili faktörler modelinde elde edilen faktör yükleri ve boyutlar arasındaki korelasyonlar sunulmuştur.
Elde edilen faktör yükleri incelendiğinde tamamının .50 ve üzerinde olduğu görülmektedir. Ayrıca maddelerin 34’ünün faktör yükü .70 üzerindedir. Elde edilen sonuçlar, ODDA’nın ebeveynlerce doldurulmasıyla elde edilen veriler ile elde edilen faktör analitik yapının, öğretmenlerce doldurulan form ile doğrulandığı şeklinde yorumlanabilir.
Son olarak DFA uygulaması yapılan veri setinin iç tutarlılık anlamındaki güvenirliği, daha önce olduğu gibi her boyut için Cronbach Alfa ve McDonald Omega katsayıları ile, ölçeğin tamamı için ise tabakalı alfa ile elde edilmiştir. Değerler incelendiğinde, boyutlar için α katsayılarının .89 – .94 arasında, ω katsayılarının ise .92 – .95 arasında değerler aldığı görülmektedir. Tabakalı alfa ise .96’dır. Buna göre ODDA’nın öğretmenlerin yanıtlamasıyla elde edilen verilerin iç tutarlılığının oldukça yüksek olduğu sonucuna varılmıştır.
Elde edilen sonuçlar, ölçeğin teorik olarak açıklanabilir dört boyutlu bir yapı gösterdiğini ve ebeveynlerden elde edilen veriler üzerinde yapılan analizler sonucu ortaya çıkan bu yapının öğretmenlerden elde edilen veriler üzerinde de oldukça güçlü biçimde doğrulandığını göstermektedir. Sonuç olarak ODDA’nın yapı geçerliğinin oldukça yüksek olduğu değerlendirilmektedir.
ODDA’nın ayırdedici geçerliği nasıldır?
ODDA’nın ayırdedici geçerliği için tıbbi tanısı OSB (49 birey), Zihinsel Yetersizlik-Down Sendromu (42 birey) ve İşitme Yetersizliği (45 birey) olan toplam 108 katılımcıya ilişkin ODDA eğitimci/uzmanları tarafından doldurulmuştur. Değerlendirme yapılan bireylerin Cinsiyet değişkenindeki betimsel bulgular Tablo 11 de sunulmuş iken yaşları OSB olan bireylerde 36 ay ile 88 ay arasında (ortalama yaş 42 ay), Zihinsel Yetersizlik-Down Sendromu olan bireylderde 36 ay ile 78 ay arasında (ortalama yaş 44 ay) ve İşitme Yetersizliği olan bireylerde 36 ay ile 86 arasında (ortalama yaş 46 ay)dır.Tablo 12 ve 13 incelendiğinde, Yapılan Tek Yönlü VARYANS Analizi (Welch's) sonucuna göre OSB, Down Sendromu ve İşitme Yetersizliği olan bireylerin ODDA puanları arasında anlamlı bir fark olduğu görülmüştür. Gruplar arası farkı görebilmek için yapılan Tukey Post-Hoc Testi sonuçları (Tablo 14), ODDA’nın OSB olan bireyleri diğer iki gruptan anlamlı bir şekilde ayırdığını göstermektedir. Tüm bu bulgular ODDA’nın ayırdedici geçerliğinin yüksek olduğunu ortaya koymaktadır.
ODDA’nın ayırdedici geçerliğini raporlamak için duyarlılığına ve özgüllüğüne bakılmıştır. Bu amaçla,ODDA’dan alınan puanların kesim noktasının belirlenebilmesi için Ham Puana Göre ROC (RECEIVER OPERATING CHARACTERISTIC) analizi yapılmıştır. Analize 46 OSB, 43 Doen Sensdromu ve 45 işitme yetersizliği olan birey için eğitimci/uzman ve ebeveynden gelen veriler dahil edilmiştir. Bulgulara göre ODDA’nın duyarlığı .97 ve özgüllüğü .99 olarak bulunmuştur. ROC çizgisi altında kalan alan ise .99’dur. Bu veriler ODDA’nın 4 puan üzeri ham puan için OSB olan ve olmayan bireyleri tespit etmede oldukça hassas olduğunu göstermektedir
ODDA’nın ölçüt-bağımlı geçerliği nasıldır?
ODDA’nın ölçüt bağımlı geçeriliği için Otizm Davranışını değerlendirmede kullanılan Türkiye’de geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılmış Gilliam Otistik Bozukluk Derecelendirme Ölçeği-2-Türkçe Versiyonu (GOBDÖ-2-TV; Diken, Ardıç, Diken ve Gilliam, 2012) ve Uyarlanmış-Otizm Davranış Kontrol Listesi (U-ODKL, Özdemir, Diken, Diken ve Şekercioğlu, 2013). kullanılmıştır. Yaşları 36 ay ile 163 ay (yaş ortalaması 79 ay olan), 48 erkek ve 12 kız toplam 60 OSB tanılı çocuğun otizm davranışları, çocuklarla çalışan eğitimci ve uzmanlar tarafından ODDA, GOBDÖ-2-TV ve U-ODKL formları kullanılarak değerlendirilmiştir. Veriler Jamovi İstatistik programı ile Pearson Korelasyon katsayısının hesaplanması ile analiz edilmiştir. Norm puanları üzerinden yapılan değerlendirmede Pearson Korelasyon katsayısının ODDA Norm puanı ile GOBDÖ-2-TV (OBİ) puanı arasında α : .93 (p <.001) ve UODKL puanı arasında α : .84 (p <.001) pozitif yönde yüksek korelasyonlar olduğu bulunmuştur. Bu bulgular ODDA’nın ölçüt-bağımlı geçerliğinin yüksek olduğunu göstermektedir.
ODDA’nın test-tekrartest güvenirliği nasıldır?
ODAA’nın test tekrar test güvenirliği için 307 eğitimci/uzmandan veriler 15-20 gün arayla toplanmıştır. Katılımcı eğitmci/uzmanlar OSB resmi tanısı olan ve çalıştıkları bireyleri 15-20 gün arayla değerlendirmiştir. Çalışmada yaşları 36 ay ile 188 ay arasında, ortalama yaşı 78 ay olan 307 OSB tanılı birey üzerinden değerlendirme yapılmıştır. Katılımcıların 83’ü kız, 224’ü erkek’dir. Norm puanları üzerinden yapılan değerlendirmede Pearson Korelasyon katsayısının α : .83 (p < .001) pozitif yönde yüksek korelasyonda olduğu bulunmuştur. Bu bulgu ODDA’nın test-tekrartest güvenirliğinin yüksek olduğunu göstermektedir.
ODDA’nın alt ölçek ve toplam puana ilişkin normları nasıldır?
Elde edilen sonuçlara göre, norm puan hesaplamalarında yaş ve cinsiyetin hesaplamaya katılmasına gerek olmadığı değerlendirilmiştir. Bu aşamadan sonra önce alt boyutlar için, sonra da ODDA toplam puanı için frekansa dayalı norm puanlar, ebeveyn ve eğitimci/uzman verisinde ayrı ayrı elde edilmiştir. Öncelikle, dört alt boyut için norm tabloları sunulmuştur (Tablo 15, 16, 17, 18, 19, 20). Analizler R’de cNorm (Lenhard vd., 2018) paketiyle yapılmıştır.
© Copyright 2025 - ODDA | Otizm Davranış Değerlendirme Aracı
