Giriş: Doğru Tanının Önemi

Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) tanısı, bireyin ihtiyaç duyduğu destek ve müdahale planlarının temelini oluşturur. Bu nedenle, tanı sürecinin kapsamlı, doğru ve bireyin tüm gelişimsel ve işlevsel alanlarını dikkate alan bir yaklaşımla yürütülmesi büyük önem taşır. OSB tanısı, tek bir test veya gözlemle konulamaz; iletişim, sosyal etkileşim ve davranışsal farklılıkların bütüncül olarak incelenmesini gerektiren karmaşık bir süreçtir.2

Değerlendirme Sürecinin Temel Bileşenleri

OSB değerlendirme süreci genellikle aşağıdaki temel bileşenleri içerir:

• Gelişimsel Öykü Alımı: Bireyin doğumundan itibaren gösterdiği gelişimsel kilometre taşları, sosyal etkileşimleri, iletişim becerileri ve davranışsal örüntüleri hakkında detaylı bilgi toplanır. Bu, özellikle erken çocukluk döneminde görülen belirtilerin (örn. 3 yaşından önce dil veya oyun becerilerinde gecikmeler) belirlenmesi için kritiktir.1 Ebeveynlerden veya bakım verenlerden alınan bilgiler, bireyin geçmişteki ve şimdiki zorluklarını anlamak için temel bir kaynaktır.
• Klinik Gözlem: Uzmanlar, bireyin doğal ortamlarındaki veya yapılandırılmış etkileşimlerdeki sosyal iletişim, sözel olmayan davranışlar, oyun becerileri ve tekrarlayıcı davranışlarını gözlemler. Bu gözlemler, tanı kriterlerinin karşılanıp karşılanmadığını değerlendirmek için doğrudan kanıt sağlar.1
• Standartlaştırılmış Değerlendirme Araçları: Otizm tanısı için geliştirilmiş, geçerliliği ve güvenirliği kanıtlanmış ölçekler ve testler kullanılır. Bu araçlar, sosyal iletişim, tekrarlayıcı davranışlar ve duyusal hassasiyetler gibi alanlardaki belirtilerin şiddetini ve sıklığını objektif olarak ölçmeye yardımcı olur.
• Bilişsel ve Gelişimsel Değerlendirmeler: Bireyin bilişsel yetenekleri (zeka düzeyi) ve genel gelişimsel düzeyi değerlendirilir. Bu, OSB'nin zihinsel yetersizlik veya genel gelişimsel gecikme ile daha iyi açıklanıp açıklanamayacağını belirlemek için önemlidir.1 Zira, OSB ve zihinsel yetersizlik sıklıkla bir arada bulunabilir, ancak bu durumda sosyal iletişimdeki yetersizlikler, bireyin tahmini gelişim düzeyinin altında olmalıdır.1 Bilişsel testlerde bazı alanlar diğerlerine kıyasla çok daha düşük puanlarda çıkabilir.6
• Ayırıcı Tanı: OSB belirtileri, diğer nöropsikiyatrik bozukluklar (örn. sosyal anksiyete bozukluğu, obsesif kompulsif bozukluk, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu) veya diğer gelişimsel gecikmelerle örtüşebilir. Bu nedenle, doğru tanı için ayırıcı tanı süreci titizlikle yürütülmelidir. Örneğin, bazı durumlarda zeka çok düşük olmasına rağmen üstün beceriler (savant becerileri) görülebilir.4

Yetişkinlerde Otizm Tanı ve Değerlendirme Zorlukları

Yetişkinlikte OSB tanısı koymak, çocukluk dönemine göre bazı özel zorluklar içerebilir:

• Belirtilerin Farklılaşması ve Maskelenmesi: Yetişkinlerde çocukluktaki belirtiler azalabilir veya farklı şekillerde kendini gösterebilir.5 Yüksek işlevli otizmli bireyler, sosyal beklentilere uyum sağlamak için "maskeleme" veya "kamuflaj" stratejileri geliştirebilirler. Bu durum, onların içsel zorluklarını gizleyerek dışarıdan "normal" görünmelerine neden olabilir.3 Bu bireyler, sıkıntılarını depresyon veya anksiyete gibi ikincil ruhsal sağlık sorunları olarak ifade edebilirler.3
• Geçmiş Bilgisine Erişim Zorluğu: Yetişkin bir birey için çocukluk dönemi gelişimsel öyküsüne dair güvenilir bilgiye ulaşmak zor olabilir, çünkü ebeveynler artık hayatta olmayabilir veya detayları hatırlamayabilir.3
• Farkındalık Eksikliği: Yetişkin otizminin toplumda ve hatta bazı sağlık profesyonelleri arasında daha az bilinmesi, tanı sürecini geciktirebilir veya yanlış tanıya yol açabilir.3 "Otizm bir çocukluk tanısıdır" gibi ezberler, yetişkinlerdeki belirtilerin göz ardı edilmesine neden olabilir.3
• Komorbid Durumlar: Yetişkin otizmlilerde sıklıkla anksiyete, depresyon, obsesif kompulsif bozukluk (OKB) gibi eşlik eden durumlar görülür.4 Bu komorbiditeler, temel OSB belirtilerini maskeleyebilir veya tanı sürecini karmaşıklaştırabilir.
• Sosyal İpuçlarını Anlamada Zorluk: Yetişkin otizmlilerde imaları, esprileri, metaforları ve mecazi söylemleri anlamakta zorlanma gibi sözel olmayan iletişim sorunları devam edebilir.4 Bu durum, sosyal problem çözme ve yüz ifadelerini anlamada da güçlük yaratabilir.4
• Motor ve Duyusal Farklılıklar: Duruş anomalileri, hantallık, sakarlık, yürüme bozuklukları gibi motor beceri zorlukları yetişkinlikte de sıkça görülebilir.4 Duyusal girdilere karşı aşırı veya az tepki verme de yaşam kalitesini etkileyebilir.1

Bu zorluklar, yetişkinlerde OSB tanısı için daha da kapsamlı ve deneyimli bir multidisipliner ekibin önemini vurgular. Tanı süreci, bireyin mevcut işlevselliğini, geçmiş gelişimsel öyküsünü ve eşlik eden diğer durumları dikkatlice değerlendirmeyi gerektirir.

Sonuç: Multidisipliner ve Bireyselleştirilmiş Değerlendirme

Otizm Spektrum Bozukluğu değerlendirme süreci, bireyin yaşamının her aşamasında, özellikle de yetişkinlikte, karmaşık ve çok yönlü bir yaklaşım gerektirir. Tanının doğruluğu, bireyin sosyal, mesleki ve kişisel yaşamında karşılaştığı zorlukların derinlemesine anlaşılmasına ve bu zorluklara yönelik etkili destek stratejilerinin geliştirilmesine bağlıdır. Bu süreç, sadece belirtilerin varlığını tespit etmekle kalmaz, aynı zamanda bu belirtilerin bireyin günlük işlevselliğini nasıl etkilediğini ve hangi alanlarda desteğe ihtiyaç duyduğunu belirler. Multidisipliner bir ekip tarafından yapılan titiz bir değerlendirme, bireyin benzersiz profilini ortaya çıkararak, yaşam kalitesini artıracak ve potansiyelini gerçekleştirmesine yardımcı olacak bireyselleştirilmiş müdahale planlarının oluşturulmasını sağlar.